نظافت مکانیزه افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی در هزینه

چه بحث خانه باشد، چه محل کار و مرکز تجاری، نظافت و تمیزکاری کلید تامین بهداشت و نشانگر اهمیت قائل شدن صاحبانش برای جلوه و زیبایی آنجاست. اما اغلب، مشکل در محیط‌های عمومی گریبانگیر می‌شود، چرا‌که نظافت این مکان‌ها با حفظ سلامت کارکنان و مشتریان ارتباط مستقیم دارد؛ هرچه سطوحِ محیط کار آلوده‌تر باشد، با مرخصی‌های استعلاجی پی‌در‌ پی کارکنان و طبعا ازدست‌رفتن نیروی کار مواجه خواهیم بود و این امر نهایتا از منظر سازمان‌های بزرگ تنها یک معنی دارد: اثر مخرب بر کارآیی سازمان.

پس از همه‌گیری کرونا، نیاز به تمیزکاری مکانیزه محیط‌های عمومی، در مقابل شست‌وشوی دستی و سنتی، بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است، تا حدی که رویه نظافت از صرفا یک امر فرعی و کم‌اهمیت، به یکی از عملیات‌های حیاتی هر مرکزی تبدیل شده است. حتی اگر از منظر اقتصادی هم به قضیه نگاه کنیم، هزینه کردن برای نظافت مکانیزه، نوعی سرمایه‌گذاری درازمدت از طرف کارفرمای مراکز تجاری و عمومی است. دلیل آن هم یک چیز است؛ کارفرما در حالت کلی باید هزینه گزافی را برای تامین کفپوش‌های گران مثل مرمر، گرانیتی، بتنی، چوبی یا اپوکسی و ... صرف کند. پس اگر خوب مراقب تمیزکاری این کفپوش‌ها نباشد، یعنی در عمل پولش را دور ریخته است!

از این رو، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نظافت مکانیزه برای ساختمان‌های مسکونی، بیمارستان‌ها، هتل‌ها، کشتی‌ها و ... با در دست داشتن برنامه‌های دقیق و پرسنل کارآزموده، نقش مهمی در ایمن‌سازی این مراکز در مقابل انواع آلودگی و نیز حفظ زیبایی ظاهری آنها به‌منظور جذب کارکنان و بازدیدکنندگان ایفا می‌کنند. هرچه استفاده از موادشوینده و تجهیزات نظافت حساب‌شده‌تر باشد، هم هوای محیط‌های بسته و باز سالم‌تر می‌شود، هم زمینش پاک‌تر. از آنجایی که هرچه این مراکز بهتر حفظ شوند، میزان بهره‌وری از آنها نیز افزایش می‌یابد، بنابراین با حفظ یکسری قوانین جهت استفاده و نگهداری مناسب از محیط، عمر مفید کفپوش و دیگر مصالح و تزئینات آن نیز افزایش یافته و در عوض، میزان آلودگی ناشی از مواد شوینده، مصرف آب و تولید گرمایش نیز بسیار کاهش خواهد یافت.

حالا نظافت مکانیزه چیست؟ اول باید گفت که تمیزکاری در نگاه کلی، تلفیقی از عملِ نظافت و تاثیر مواد شوینده است؛ بنابراین هرچه نظافت سریع‌تر، مفیدتر و با نیروی کار کمتر انجام شود و نیز مواد شوینده به‌صرفه‌تر، اثرگذارتر و بی‌خطرتر باشد، بهره‌وری از آن نظافت هم مطلوب‌تر می‌شود. اینجاست که بشر کار نظافت را به ماشین می‌سپارد و اصطلاحا ماشینیزه / مکانیزه‌اش می‌کند. می‌دانیم که کفپوش موردنظر چه پارکت باشد، چه سنگ و چه موکت، با یک تی و جارو کشیدن ساده تمیزِ تمیز نخواهد شد؛ برای مثال، کفپوش‌های گرانیتی برای جلا یافتن و همگن شدن سطح و طرح‌شان به میزان فشار و شوینده‌های خاصی نیاز دارند. به همین ترتیب، هر سطحی به تمیزکاری خاص خود بنا به جنس و بافتش نیاز دارد و نظافت مکانیزه، ماشین‌های کف‌شوی (اسکرابر) مخصوص هریک از اینها را در اختیارمان می‌گذارد.

عمده کارکرد کف‌شوهای اتوماتیک صنعتی یا ماشین اسکرابر (خودمانی‌اش: ماشین بشور و بساب!) و سوئیپر (جاروی صنعتی) تمیز کردن کفپوش‌های دارای بافت و انواع لاستیکی به مطلوب‌ترین شکل ممکن است. اولین حسن کف‌شوها این است که در مرحله اول سطح را مرطوب کرده، سپس مایع آغشته به آلودگی کف را جذب می‌کنند. پس هم زمین تمیز شده و هم در زمان پاک کردنش صرفه‌جویی شده است. جدای از تمیزکاریِ کم‌دردسرتر این ماشین‌ها، یکی از علل اصلی فاصله گرفتن صاحبان مراکز عمومی از تمیزکاری به سبک تی و سطل و رفتن به سمت اسکرابر و سوئیپر، مسئله تولید آلودگی متقابل است؛ به عبارتی، با هر بار استفاده از تی و شستن آن در سطل آب، آلودگی جذب‌شده از زمین مستقیم وارد آب می‌شود و سپس تی دوباره همان آلودگی را وارد محیط خواهد کرد. یعنی با یک چرخه انتقال متقابل آلودگی طرف هستیم. این در حالی است که اسکرابرها با جداسازی فرآیند جذب تی و برس اتوماتیک از فرآیند اضافه کردن شوینده، این مشکل را تا حد زیادی حل کرده‌اند.

مثال دم‌دستی‌تر برای نشان دادن اهمیت نظافت مکانیزه، همین فرش و موکت‌های خودمان است؛ چراکه اصولا این‌گونه کفپوش مستعد است برای جذب گرد و خاک و خرده غذا، و این ذرات که به عمق بافت قالی و موکت نفوذ کرده، هم باعث ایجاد لکه و بوی نامطبوع می‌شود، هم محیط مناسبی می‌شود برای جمع شدن میکروب. از منظر فنی، نظافت کفپوش‌های موکتی شامل سه مرحله است: 1) جارو کشیدن اولیه برای جمع‌آوری گرد و خاک، 2) استفاده از شامپو فرش برای از بین بردن سطوح چرب و لکه‌ها و 3) تمیزکاری لایه‌ها و درزها با تجهیزات و اسپری‌های مخصوص... و عمده چالش در تمیزکاری اینگونه کفپوش‌های بافت‌دار و مشبک، در مرحله سوم و پاک کردن درزهاست که خوشبختانه نظافت مکانیزه با استفاده از برس غلتکی که قادر است به شیارها نفوذ کند، این مشکل را حل کرده است.

 گفتنی است که اسکرابرها از انواع کوچک، ساده و هدایت‌شونده به کمک مسیرهای ازپیش‌تعیین‌شده (ماشین‌های خود-راهنما یا Autonomous Guided Vehicles - AGVs) شروع می‌شود تا انواع پیچیده‌تر که از فناوری هوش مصنوعی بهره می‌برند، مثل ربات‌های خود-محرّک (Autonomous Mobile Robots - AMRs). که نوع نامبرده اخیر به‌سبب مسیریابی خودکار با هوش مصنوعی برای تمیزکاری‌های روتین تا نسبتا پیچیده بسیار مناسب است، چراکه نیاز به اپراتور و مراقبت را تقریبا از بین برده و به‌راحتی می‌تواند در محیط‌های بازتر مسیرش را برای نظافت پیدا کند. به همین ترتیب تقسیم کار گروه نظافت نیز راحت‌تر شده، چراکه محیط‌های قابل پیش‌بینی‌تر به این ربات‌ها سپرده شده و نظافت‌های پیچیده‌تر که به بررسی دقیق‌تر نیاز دارد به اپراتور و ماشینش سپرده می‌شود.

در کنار نظافت به‌صرفه و دقیق‌تر، از مزایای مهم نظافت مکانیزه می‌توان به جلوگیری از خسارت‌های ناشی از تمیزکاری برای کارگران اشاره کرد. طبیعتا با استفاده از ماشین‌های کف‌شوی، کمتر با آسیب‌های فیزیکی، مثل شکستگی یا مشکلات تنفسی برای کارگران روبه‌رو خواهیم بود، چراکه احتمال بروز آلرژی به علت در معرض شوینده و گردوغبار قرار گرفتن پایین‌تر آمده و همین‌طور دیگر خبری از سر خوردن روی سطوح مرطوب نخواهد بود. در ضمن، سرعت کار با ماشین‌های کف‌شوی طبعا بالاتر از کار با تی و جاروی دستی است و نیز به لطف برنامه مکانیزه شست‌وشو، لازم نیست مواد شوینده بیش‌از‌حد یا نادرست به کار رود، و البته ماشین‌های شست‌وشو با وارد کردن فشار مناسب با کفِ مورد‌نظر، در درازمدت آسیب کمتری به این سطوح وارد خواهند کرد؛ در نتیجه هرچه نیروی کار سالم‌تر باشد، ساعات کمتری صرف نظافت شود و خسارت به سطوح کمتر شود، ضرر اقتصادی کارفرما نیز کمتر می‌شود.

مزیت دیگر شست‌وشوی مکانیزه، تمیزکاری بر‌اساس سیستم تجزیه و تحلیل زیان و نقاط کنترل بحران است؛ خصوصا در مراکز خاص مثل بیمارستان‌ها یا رستوران‌ها که دیگر بحث تمیزکاری صرف یا حذف آلودگی نیست، بلکه در فواصل معین، باید تجهیزات را ضدعفونی و گندزدایی نیز کرد، به‌طوری‌که به کیفیت کالا و مواد غذایی و سلامت محیط آسیبی نرسد؛ بنابراین به طرحی نیاز است تا ابتدا مشخص کند چه سطحی قرار است تمیز شود، چند وقت به چند وقت و با چه مواد شوینده‌ای باید تمیز شود و چه کسی مسئول تمیزکاری است. طبیعتا گزارش دقیق تمیزکاری این مراکز طبق این طرح، به‌راحتی ازسوی کارفرما قابل پیگیری موردی خواهد بود. همین‌طور در صورت بروز آلودگی، به‌راحتی منشأ آن قابل کنترل است.

خلاصه اینکه اگرچه تمیزکاری دستی در ظاهر کم‌هزینه‌تر و ساده‌تر است اما در حقیقت وقت‌گیرتر است و مرتب باید به آن سرکشی و رسیدگی کرد. مثال ساده آن خشک کردن کف پس از تی کشیدن است که اغلب منجر به ایجاد گل و لای و بروز شلختگی می‌شود. بماند که برای این رسیدگی‌های وقت و بی‌وقت ناچار باید برای ساعاتی کسب‌وکار را تعطیل کرد. از آن طرف راه‌اندازی شست‌وشوی مکانیزه، پس از آموزش اولیه، به مراتب ساده‌تر است و نیروی کار را کمتر خسته می‌کند. هم جلوه زیباتری به محل مورد‌نظر می‌دهد، که یعنی جذب مردم، هم سلامت افراد و کیفیت مواد غذایی و کالا را حفظ می‌کند. و البته، هرچه  کارکنان بیشتر در معرض پاکیزگی و طراوت محیط کار باشند، انگیزه بیشتری برای انجام کار پیدا می‌کنند. از این رو در نهایت می‌توان گفت نظافت مکانیزه یک معامله برد-برد است؛ هم کارفرما راضی است، هم مشتری!

گردآورنده:مهدی لواسانی

کارشناس و مشاور حوزه نظافت صنعتی